Hz. Muhammed’e Zülkarneyn’le ilgili soru soranlar kimlerdir ?
Zülkarneyn’in Arap cahiliyye toplumunca şu veya bu şekilde bilindiğini kabul ettiğimizde; resûle onun hakkında soru yöneltenlerin kimler olduğunu araştırmamız gerekmektedir.
Bazı müfessirler, Hz. peygamber'e, Zülkarneyn hakkında soru soranların müşriklerden bir topluluk olduğu kanaatindedirler.
Bu olasılık mümkündür. Tefsirlerde, Peygamberi sıkıştırmak için Ehl-i Kitap'tan, Zülkarneyn hakkında bilgiler alan bir kısım müşrik'in, resûlü bu konuda denemek istedikleri anlatılmaktadır.
Müşriklerin amacı, Ehl-i Kitaptan aldıkları malûmatla resûle soru sormak; aldıkları cevaplara göre veya başka bir bir polemik konusu bularak, Ehl-i Kitaptan edindikleri malumatla, Hz. Muhammed'in söylediklerinin ya uyuşmadığını ya da bu söylediklerini Tevrat ve İncil’den hem de yanlış şekilde devşirdiğini iddia ederek , resûlü Mekke toplumu nezdinde küçük düşürmek olabilirdi.
Nitekim Mağara ashabı kıssası anlatımında olduğu gibi; " Karanlığa taş atar gibi: " Onlar üçtür, dördüncüleri köpekleridir " diyecekler: " Beştir, altıncıları köpekleridir." diyecekler. " Yedidir, sekizincileri köpekleridir. " diyecekler. De ki. " Onların sayısını Rabbim daha iyi bilir.Onları bilen azdır. Onun için onlar hakkında kimseye bir şey sorma. " 18/ 22 ayetindeki vakıa ile benzer bir polemik söz konusu olmadığına göre; Zülkarneyn hakkında inen ayetleri tebliğ eden Hz. peygamberle cedelleşecek gücü kendilerinde görmeyerek, kendilerinin yaptıkları girişimde peygambere karşı alt edilmiş intibaı'nı vermemek için, okunan ayetleri yeterli görerek resûlün yanından polemik yapmadan ayrılmış olabilirler.
Ancak resulün getirdiğini toptan reddetme tavrında olan, daha ziyade İslam'ın Allah inancına itirazlar getiren müşriklerin; Zülkarneyn v.b lokal itirazlarla uğraşması pek de olağan görülmemelidir .
Resule, Zülkarneyn'e ait soru yöneltenlerin özellikle Yahudiler olması akla daha yatkındır. Yukarda alıntı yaptığımız, Tevrat'taki, Zülkarneyn'e benzer metinlerinden, boynuz şemailli kıralların tasvirlerini ve diğer anlatımlarını okuyanlar ve aşina olanlar Yahudilerdir.
Ayrıca boynuz ritüeli yahudilerce kullanılan bir ritüel olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Halen muayyen vakitlerde, boynuzdan yapılmış uzun borulara üflemek suretiyle boynuz ritüelini ibadetlerinin dini bir figürü olarak kullanmaktadırlar.
Yahudilerin bin yıllardır gelen zulmetme ve zulümlere uğrama gibi vasıfları dolayısı ile karıştıkları savaşlar, kıtaller, ölüm, sürgün ve bunlara vesile olan krallar, hükümdarlar yani yöneticiler; Yahudilerin dini, içtimai ve kültürel yaşamlarının ana teması ve ilgilendikleri konular olarak hep karşımıza çıkmaktadır.
Bu hususun daha iyi anlaşılması açısından Tevrat'ta yer alan, kral teması işlenen metinlerinden örnekler vermekte yarar görüyoruz.
" Pers Kralı Koreş'in krallığının birinci yılında RAB, Yeremya aracılığıyla bildirdiği sözünü yerine getirmek amacıyla, Pers Kralı Koreş'i harekete geçirdi. " Ezra 1. Bab, 1
" Babil Kralı Nebukadnessar'ın Babil'e sürgün ettiği insanlar yaşadıkları ilden Yeruşalim ve Yahuda'daki kendi kentlerine döndü. " Ezra 2. Bab, 1
" Şimdi sana gerçeği bildireceğim: Pers krallığında üç kral daha ortaya çıkacak. Ama dördüncü kral öbür üçünden daha zengin olacak. Zenginliği sayesinde elde edeceği güçle herkesi Grek ülkesine karşı kışkırtacak." Daniel 11.Bab, 2
" Asur Kralı İsraillilerin yerine Babil'den, Kuta'dan, Avva'dan, Hama ve Sefarvayim'den insanlar getirtip Samiriye kentlerine yerleştirdi. " 2. krallar 17. Bab, 24
"Ahaşveroş'un krallığının başlangıcında, Yahudalılar'ın düşmanları Yahuda ve Yeruşalim'de yaşayanları suçlayan bir belge düzenlediler. " Ezra 4.Bab, 6
Bundan dolayı Zülkarneyn gibi " Yönetici " kral ve hükümdarlar ile ilgilenenlerin, onun hakkında Resul'den bilgi isteyenlerin ve soru soranların Yahudiler olması daha makul gelmektedir .
Zaten Kehf suresinde bildirilen Zülkarneyn tanımları; Yahudilerin Tevrat'taki kral temalarına o kadar uymuştur ki; Zülkarneyn hakkında o bir peygamberdir gibi veya Zülkarneyn'in vasıflarında kendilerince bir eksik bularak itirazları da olmamıştır.
Eğer kıssanın inişine sebep olan soruyu Yahudilerin müşriklere sordurduğunu kabul etmiş olsak bile; müşriklerin kendilerine bildirdikleri bilgiler doğrultusunda, Yahudiler veya Ehl-i Kitap yine itiraz edebilir ve polemik konusu bulabilirlerdi.
Burada üstünde durmak istediğimiz bir ayrıntı daha bulunmaktadır. Zülkarneyn kıssasının içinde bulunduğu Kehf suresi nüzûl bakımından Mekki olsa da Zülkarneyn’in anlatıldığı seksen üç, doksan sekiz arası ayetlerin, bazı müfessirlerce, Medeni ayetlerden olduğu, kabul edilmektedir.
Bu durumda Medine’de yoğun bir nüfusa sahip olan ve Resule karşı aleyhte kampanyalarda daha hareketli olan Yahudilerin; Zülkarneyn ile ilgili soruları Resule yöneltmesi daha mümkün gözükmektedir.
Esasen gerek müşrikler gerekse Ehl-i Kitap olsun, soru soranların cahiliyye Arap toplumunun bireyleri olduğu muhakkaktır. Bizim hz. Peygambere Zülkarneyn hakkında soru soranların kimler olduğunu öğrenmeye çalışmamızın nedeni, cahiliyye toplumunun Zülkarneyn hakkındaki bilgisinin kaynağını tesbit etmek ve pekiştirmek istememizden kaynaklanmaktadır.
Böylece soru soranlardan hareketle, Zülkarneyn hakkında elde olan mevcut bilgi kaynaklarından faydalanarak; Zülkarneyn hakkındaki bilgilerimizi genişletme amacını gütmekteyiz.
Cengiz Duman
Araştırmacı-Yazar |
