KUR'AN'I KERİM VE İSLAM KAYNAKLARINA GÖRE MECUSİLİK/ZERDÜŞTLÜK
"Mümin olanlar, Yahudi olanlar, Sâbiîler, Hıristiyanlar, Mecûsîler…"(22/Hac/17)
"Çağımız İslam alimlerinden Muhammed Hamidullah, günümüzde mevcut dinlerin en eskisinin Mecusilik olduğu.."[1] Kanaatindedir.
"Dinler Tarihi'nin çok önemli konularından birisini teşkil eden Zerdüştlük, bir yandan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâmiyet'le ortak inanç kavramlarına sahip olarak dikkat çekerken; diğer yandan Hindistan ve yakın doğu kültürlerinin izlerini bünyesinde toplamakla dikkat çekmektedir."[2]
Kurduğu "dine adını veren Zerdüşt, dinler tarihçilerince ve Batılı bilim adamlarınca bir reformist ve hatta peygamber olarak anılır"[3]
"Zerdüşt Dinler Tarihi’nde başlıca iki açıdan önem taşır. Bir yandan Yakındoğu ile Akdeniz Bölgesi’nin Helenistik Dönem’e (MÖ 323-30) özgü Gizli Bilimleri ve Büyü Uygulamaları’yla bağlantılı olduğuna inanılan efsanevi bir kişiliğe dönüşmüş, öbür yandan da Monoteist Öğretisi ile Batılı Araştırmacıların ilgisini çekmiştir."[4]
Kur'an-ı Kerim'de ise Mecusilik, Mekke ve Medine'de bulunan dini guruplar içerisindeki müşriklerden istisna edilerek; Yahudilik, Hıristiyanlık ve Sabii'lik gibi "Samî/Semavi/İlahî" dinler arasında sayılmaktadır. Bu da bize bu dinin tevhidi yönlerinin olduğu ve diğer yönleri ile de sıralan dinlerle ilgili benzerliklerinin bulunduğunu ihsas etmektedir.
Bakış açılarına göre monoteist veya düalist bir din olarak nitelenen Zerdüşt'lük/Mecusilik, Kur'an-ı Kerim'in kendisinden bahsettiği bir din olmak hasebiyle İslam açısından araştırılması gereken bir din olarak karşımızdadır.
Kur'an-ı Kerim'de isminin yer almasına rağmen, Mecusi dinin muhtevası açısından bir açıklama yoktur. Ancak kadim İslam kaynaklarında, kısmi bir malumat olsa da genel kabul olarak "Ateşe tapınan"lar nitelemesiyle izah edilen kıt beyanlar yer almaktadır. İslam kaynaklarındaki Mecusilik ile ilgili açıklamalar yetersiz ve bu dini tam manasıyla tanımlamadan uzaktır.
Oysa Allah, Kur'an'da, Mecusilik/Zerdüştlük'ü "semavi/İlahî/Sami dinler"le birlikte tadad ederek bu dinin mahiyetinin; en azından Kur'an'ın nuzül sürecinde monoteist/tek tanrıcı bir din olduğunu bize ihsas etmektedir. " "Mümin olanlar, Yahudi olanlar, Sâbiîler, Hıristiyanlar, Mecûsîler…"
Bundan dolayı Zerdüştilik/Mecusilik hakkında doğru ve sağlıklı bilgilenmek ve onun İslam ve diğer Sami/Semavî dinlerle etkileşimlerini araştırmak üzere beş bölümlük bu inceleme yazılarını dercetmekteyiz.
İslam tarihçilerinin bazı "Siyer" kitaplarında önemle üzerinde durdukları bir bölüm vardır. Hz. Muhammed'in doğumu esnasında meydana gelen fevkalade haller. Siyer âlimlerinin, kitaplarının peygamberimizin doğumu ile ilgili bir bölümünde sıraladıkları bu olağanüstü olaylardan bir tanesi de Zerdüştlerin "ateş ritüeli" hakkındadır. Kısas-ı Enbiya'da bu hususta şöyle denmektedir: "Fars vilayetinde İstaâhr-âbâd adı verilen şehirde ateşe tapanların bin seneden beri yakmakta oldukları ateşgedeleri sönüverdi."[5]
İslam tarihçilerinin, peygamberimizin doğumu esnasında meydana gelen "fevkalade haller" hakkında kayda geçirdikleri Mecusilikle ilgili bu olayın gerçekliği üzerinde, yani haberin sıhhati hakkında şüphe varsa da peygamberimiz dönemi var olan Mecusilik/Zerdüştilik dini algısı hakkında bilgi vermesi açısından önemlidir. Kesin bir olgu vardı ki, "Resulullah'ın doğumu sıralarında, Mazdek(Zerdüştlük/Mecusilik) dini İran'ın resmi dini olmuştu."[6]
Hz. Muhammed dönemi belli başlı dinlerinden olan Mecusilik/Zerdüştlük hakkında Kur'an-ı Kerim "..bu din mensupları için "Mecûs" terimini kullanır."[7]
Kadîm "İslâm kaynaklarında da Zerdüştlük, Mecusilik olarak geçmektedir. Muhtemelen bu, Ateş kültlerinde ruhban sınıfının yaptığı Magus denilen ayinden kaynaklanmaktadır. Magus ismi, Perslerin üyelerini belirten Latince bir kelimedir. Farsçadaki şekliyle Arapçaya geçerken bu kelimenin Mecus olması kuvvetle muhtemeldir."[8]
Kur'an-ı Kerim'de, Mecusî'lik ile ilgili geçen ayet Hacc suresinde yer almaktadır. "İnnellezîne âmenû vellezîne hâdû ves sâbiîne ven nasârâ vel mecûse vellezîne eşrekû innallâhe yafsılu beynehum yevmel kıyâmeh, innallâhe alâ kulli şey’in şehîd." "Mümin olanlar, Yahudi olanlar, Sâbiîler, Hıristiyanlar, Mecûsîler ve müşrik olanlara gelince, muhakkak ki Allah, bunlar arasında kıyamet gününde (ayrı ayrı) hükmünü verir. Çünkü Allah her şeyi hakkıyla bilendir."[9]
Bu ayetin tefsirinde, Mecusilik ve Mecusiler hakkında Kurtubi şu tespitlerde bulunmaktadır: "İman edenler" Allah'a ve Muhammed'e inananlar, "Yahudiler" Musa (a,s)ın dinine müntesib olanlar, "Sabiiler" yıldızlara tapan bir kavimdir, "Hıristiyanlar" bunlar da İsa (a.s)ın dinine muntesib olanlardır. "Mecusi/Ateşperestler" bunlar da âlemin biri aydınlık biri karanlık olmak üzere iki aslı olduğunu söyleyen ateşe tapanlardır."[10]
Zuhaylî ise şunları kaydetmektedir: "…Mecusiler" Güneş, Ay ve ateşe tapan ve Nur (ışık) ve Zulmet (karanlık) şeklinde hayır ve şer için birer ilâh bulunduğunu söyleyenlerdir."[11]
Çağdaş müfessirlerimizden Süleyman Ateş konu hakkında şu açıklamalarda bulunmaktadır: "Mecûs kelimesi, Yalnız bu ayette zikredilmiştir. Müfessirlerin çoğunluğuna göre Mecûsiler ateşe tapanlardır. Bu din eski İran'lıların arasında vardı. Ateşte Tanrısal kudret olduğunu sanan Mecûsiler, bazı bölgelerde püskürüp sürekli yanan doğalgaz ocaklarını mabed yapmış, orada yanan ateşe tapmışlardır… Rivayetlerden Yemen'de, Bahreyn'de, Arap Yarımadasının kuzeydoğusundaki bazı Arap kabilelerinin Mecûsi oldukları anlaşılmaktadır."[12]
Bütün bunlardan şu sonuca varmak mümkündür. Zerdüştilik ya da Mecusilik; Kur'an-ı Kerim'de adı yer alan, İslam dinin doğuşu esnasında var olan ve yayılması döneminde de karşılaştığı önemli dinlerden bir tanesidir. "O sırada mevcut dinlerden Mecûsilik belki de en eski bir dindi. Bu dine mensup olanlar Mekke'de hiç bulunmamakla beraber, Mekke'li kervanların sık sık uğradıkları Doğu ve Güney Arabistan'da çok sayıda mevcut idiler."[13]
[1] Osman Cilacı, Günümüz Dünya Dinleri, D.İ.B yayınları, s.177, Ankara-1995.
[2] Mehmet Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Zerdüşt maddesi; s.849-853, Konya-2005.
[3] Huzeyfe Sayım, A.g.e,Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 16 Yıl : 2004/1,s.92.
[4] http://www.ulumulhikmekoeln.de/geneldusuncetarihi/iran.htm#_ftnref1
[5] Ahmed Cevdet, Kısas-ı Enbiya, c.I,s60; İmam Zehebi, Tarihu’l-İslam, c.I, s.105; Zekai Konrapa, Peygamberimiz, s.46; M. Asım Köksal, İslam Tarihi, c.I, s.25-28.
[6] M.Hamidullah, İslam peygamberi, c.I, s.17.
[7] Ali Erbaş, Zerdüştilik'te din anlayışı, Dinler tarihi araştırmaları dergisi II, s.270, Ankara-2000,
[8] Mehmet Aydın, A.g.m., Zerdüşt maddesi, s. 849-853, Konya-2005. http://www.ulumulhikmekoeln.de/geneldusuncetarihi/iran.htm#_ftnref1.
[10] İmam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an, c.XII, s.40.
[11] Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, c. IX, s.158.
[12] Süleyman Ateş, Yüce Kur'an'ın çağdaş tefsiri, C.IV, s.14.
[13] Kütüb-i Sitte ve muhtasarı tercümesi, İbrahim Canan, c. XV, s.279,Ankara-1992.
