Yeryüzündeki inanç sistemlerine bakıldığında günahlardan arınma metodu olarak yıkanma ritüelinin kullanıldığını görmekteyiz. Günahlardan arınmanın zihinsel ve sözsel bir fiiliyatı olan tövbe'nin dışında, su gibi maddi bir nesnenin de günahları arıttığına inanılan dinlerde, arınmanın gerçekleşmesi için su ile yapılan çeşitli arınma ritüelleri uygulana gelmiştir.
Yeryüzündeki kadim dinlerden biri olan Hinduizmde, binlerce Hint fakirinin, Hindistan'ın Allahabad şehrindeki, Ardh Kumbh Mela festivali sırasında, Ganj nehrinde gerçekleştirdikleri yıkanmalar, günümüzdeki en popüler suyla arınma ritüeli olarak hala sürdürülmektedir. Ganj nehrinde 6 yılda bir gerçekleşen Ardh Kumbh Mela Festivali'nde iki nehrin birleştiği noktada topluca veya bireysel ganj nehrinin sularına girerek yıkanmalarda bulunan Hindular, günahlardan arınmış olarak yaşamlarını devam ettirdiklerine inanmaktadırlar.
Yine Hindistan'da, Hinduizm, ve İslam'ın bazı prensiplerinin meczedilerek ortaya çıkmış olan Sihizm'de de; sih dindarlar, Hindistan'ın Pencab eyaletinin en büyük şehri olan Amritsar'daki Altın mabed adı verilen kutsal mabedin önündeki havuzda yapılan arınma ibadetine dayalı ritüellerini sürdürmektedirler.
Dinlerde görülen günahlara karşılık yıkanarak arınma hadisesi; semavi dinler olarak adlandırılan Yahudilik, Sabiîlik, Hıristiyanlık ve en sonuncu ve en kamil din olan İslam'da da mevcuttur.
Aynı kökene sahip bu dinlerdeki yıkanma
"Gusül" ibadetinin gelişim çizgisine bakıldığında; dindarların uyması gereken genel geçer hükümler arasında sıralanmış yıkanarak arınma ibadetinin, Yahudilikten Hıristiyanlığa uzanan çizgisinde metamorfoz geçirerek Vaftiz adı verilen ve Hıristiyan dinine girme alameti olarak imanın bir cüzü haline geldiği görülmektedir.
Bu dört yazı dizimizde yıkanma "Gusül" ibadetinin semavi dinlerdeki gelişim çizgisini araştıracak, gelişim çizgisindeki değişiklikleri anlamaya çalışacağız.
Dört bölüm olarak yayınlayacağımız bu incelememizde öncelikle Yahudi dinindeki yıkanma ibadetini inceleyeceğiz.
Tevrat'ta yıkanma ibadeti
Mısırdan çıkışlarından sonra, Musa peygamberin önderliğinde millet olarak toplu halde çöllerde yaşamaya başlayan İsrail oğulları; çöllerdeki hicret yaşamları sırasında Allah tarafından bir emirle onun tarif ettiği biçimde yaptıkları "Buluşma çadırı"nın kutsal eşyaları ile temas edecek Kahin'lerin arınmasının sağlanması isteği ile başlayan yıkanarak arınma ibadetinin; daha sonra tüm toplumda vücutlarında belli değişikliklere uğrayan ve Allah tarafından yapılması istenmeyen fiilleri işleyen dindarlarda oluştuğuna inanılan manevi kirlerden arınılması için uygulanması gereken bir ibadet haline geldiğini görmekteyiz.
Buluşma çadırındaki kutsal Yıkanma kazanı
Çöldeki hicret hayatı esnasında Tevrat'a göre, Allah'ın emri ile onun istediği biçimde yapılan ve içersine konulmasını istediği eşyalardan oluşan kutsal "Buluşma çadır"ında ibadet yapan İsrail oğullarının ayinini yönetecek olan "Kahin" Harun ve oğullarının yıkanması için olması gereken eşyalardan birisi de yıkanma kazanıdır.
"Kazanı Buluşma Çadırı ile sunak arasına koydu, yıkanmak için içine su doldurdu."
"Musa, Harun ve Harun'un oğulları ellerini, ayaklarını orada yıkadılar."
"Ne zaman Buluşma Çadırı'na girip sunağa yaklaşsalar RAB'bin Musa'ya buyurduğu gibi orada yıkandılar." Levililer /40.Bab;30-32
Kahinlerin yıkanarak arınması
İsrail oğulları'nda yıkanma ile ilgili fıkhi hükümler, Allah'ın emri ile Hz. Musa'nın, Kahin olarak seçilen Harun@ ve oğullarını, kutsal mabed ayinlerine hazırlanması için yıkaması ile başlar.
"Ve Musa, Harun'u ve oğullarını getirdi, ve onları su ile yıkadı." Levililer / 8.Bab; 6
Harun @ ile başlayan Kahinlik müessesinde, Kahinlerin Kutsal mabed ayinleri ve eşyalarına dokunma ile ilgili uyacakları fıkhi hükümler bilahare beyan edilerek standardize edilir.
"Ve Harun'la oğulları ellerini ve ayaklarını ondan yıkayacaklar; toplanma çadırına girdikleri zaman, yahut Rabbe ateşte yapılan takdimeyi yakmak için, ibadet ederek mezbaha yaklaştıkları zaman ölmesinler diye suyla yıkanacaklar . Ve ölmesinler diye elleri ve ayaklarını yıkayacaklar; ve onlara, kendisine ve zürriyetine, nesillerce ebedi kanun olacak."Levililer / 30.Bab; 19-21
Manevi kirlilik , Kirlenmenin mahiyeti
Tevrat'ta yıkanma ile ilgili emirler sarih olmasına rağmen; yıkanmayı gerektiren hallerin oluşmasına "Murdar"lığa dair açıklık yoktur. Tevrat, İsrail oğullarının gündelik yaşamları sırasında cinsel aktiviteler, vücuttan meydana gelen akıntılar, bazı yanlış davranışlar sonucu onların kirlendiğini kabul etmektedir. Ancak manevi kirliliğin nedeni, muhtevası açıklanmamıştır. Oluşan bu kirlilik maddi, hijyenik olmaktan ziyade manevi bir kirliliktir olduğu anlaşılmaktadır.Kirlilikleri şöyle sıralayabiliriz.
1-İnsan bedenin fiziksel değişimleri ile oluşan kirlilikler:
a-Kadın, erkek cinsi münasebeti sonucu akıntılar,
b-Kadının adet veya diğer akıntıları,
c-Erkek üreme organı veya vücudunda oluşan diğer akıntıları,
2-Kirli olanların bedenlerine veya uzuvlarına dokunanlar veya kirli hükmünde olan bir kişinin tükürmesi ile üzerine tükürük bulaşanlar,
3-Kendisi yukarıdaki sebeplerden kirli olanların kullandıkları her türlü eşyalar,
4-Kirli olanların kullandıkları her türlü eşya ile temas edenler,
5-Kirli olan ve onların kendileri ve eşyaları ile temas edenlere dokunanlar,
6-Ölü hayvan eti yiyenler, ölmüş hayvanlara dokunanlar,
7-Murdar olduğu ilan edilen yerde sürünen hayvanlara dokunanlar,
8-Ölü bedenine dokunanlar ve cesede değdiği için kirli sayılan malzemeye dokunanlar,
Tevrat'ta yer alan kirlilik hükümlerine girenler; aynı zamanda gündelik yaşamdaki normal hayat sırasındaki temaslarda bile diğerlerini kirletmektedir. Hatta bu dokunma ile kirlenenler bir başkasına dokundukları zaman onları da kirletmektedir. Bir kişide başlayan kirlilik domino taşlarının birbirine teması ile yıkılma etkisi gösterdiği gibi tüm temas edenlere kirliliği taşımaktadır.
Tevrat bu durumu şöyle ifade etmektedir :
"Kirli sayılan birinin dokunduğu nesne kirli sayılır; o nesneye dokunan da akşama dek kirli sayılır." Sayılar/ 19.Bab; 22
Anlaşılıyor ki kirlilik alameti oluşan kişilerin toplumun diğer fertlerine kirliliği bulaştırmamak için belli bir müddet toplumdan tecrit olunmaları, yaşamlarını sınırlamaları ve bunları en az olay gerçekleştiği günün akşam vaktine veya yedi gün müddetle ya da oluşan kirliliğe sebep akıntının bitme süresince devam ettirmeleri gerekmektedir.
Kirlenmenin kefareti : yıkanma
Tevrat hükümleri, oluşan bu manevi kirlenmeyi beş şekilde temizleneceğini, ancak bundan sonra tam arınmanın gerçekleşeceğini beyan etmektedir.
1-Suda yıkanma,
2-Esvabını yıkama,
3-Murdarlık suyundan serpme,
4-Akşam vaktine veya akıntı bitimi süresine kadar veya 40-60 gün tamamlanıncaya dek beklemek,
5-Kuzu veya güvercin kurbanı sunma,
Kirli hükmüne giren kişiler, bu beş ameliyeden sonra "Tahir" temiz ilan edilebilmektedir. Böylece işledikleri fiil veya oluşan fiziki durumlar sonucu düştükleri "Kirli" konumundan arınarak çıkmaktadırlar.
Levililer bölümünde Hz. Musa'ya Allah şöyle hitap etmektedir.
"İsrail halkını kirliliğinden arındıracaksın. Öyle ki, aralarında bulunan konutumu kirletip kirlilik içinde ölmesinler."
"Akıntısı olan, boşalarak kirlenen adam, âdet gören kadın, akıntısı olan erkek ya da kadın ve kirli sayılan kadınla yatan erkekle ilgili yasa budur." Levililer / 15.Bab; 31-33
Şimdi oluşan manevi kirliliğin, giderilme metodu olan yıkanma çeşitlerini inceleyelim.
Cinsel aktivite ile kirlenme sonucunda yıkanma
Kadın ve erkeğin cinsel yöndeki aktivitelerinden sonra oluşan akıntılarda da, her iki tarafın yıkanması gerektiğini belirtir.
"Eğer bir adamdan meni akarsa, bedeninin tümünü yıkayacak ve akşama kadar kirli sayılacaktır."
"Bir adam kadınla cinsel ilişkide bulunurken menisi akarsa, ikisi de yıkanacak ve akşama kadar kirli sayılacaklardır."
Levililer / 15.Bab; 16,18
Kadınlarda hayız, nifas ve istihaze ile kirlenme
sonucunda yıkanma
Yahudi kadınları ilk adet görmeden başlayarak, evlenmeden hemen önce ve evlendikten sonra menapoz dönemine kadar, her adetin bitimini takip eden yedinci günün sonunda, mikve adı verilen doğal sulardan oluşturulan 1.20 metre derinliğindeki kutsal havuzlarda yıkanırlar. İbrani'ce olan Mikve kelimesinin karşılığı "Su toplamak" anlamına gelmektedir. Mikve'nin kamusal bir alan olarak inşa edilen bir mekanda bulunması gerekmektedir. Oluşturulan havuzdaki bu doğal, berrak suya, bayan bir yardımcı ile dalan Yahudi kadınları çeşitli dualarla kısa bir ayin yaparak, arınmış olarak havuzdan çıkar ve normal hayatlarına dönerler. Doğum yapan nifas halindeki kadınlar ise ; eğer erkek çocuk doğurmuş iseler doğumdan sonraki kırkıncı gün; eğer kız çocuk doğurmuşlarsa altmış gün sonra Mikve havuzuna dalarak arınmış bir halde normal hayatlarına döneceklerdir.
"RAB Musa'ya şöyle dedi:"
"İsrail halkına de ki: Bir kadın hamile kalıp erkek çocuk doğurursa, âdet gördüğü günlerde olduğu gibi yedi gün kirli sayılacaktır."
"Kadın kanamasından paklanmak için otuz üç gün bekleyecek. Pak sayılması için geçmesi gereken bu günler doluncaya dek kutsal bir şeye dokunmayacak, tapınağa girmeyecek."
"Ancak, kız çocuk doğurursa, âdet gördüğü günler gibi iki hafta kirli sayılacaktır. Kanamasından paklanmak için altmış altı gün bekleyecektir." Levililer / 12.Bab; 2-5
Hayız, nifas ve istihaze halindeki kadınlara dokunma ile kirlenme sonucunda yıkanma
Yıkanma ile ilgili hükümlerden bir bölümü ise; özel hallerindeki kadınlara günlük yaşam esnasında dokunan veya onların kullandıkları eşyalara dokunanların yapacakları ile ilgilidir.
"Adet gördüğü günlerde kadının üzerinde yattığı ya da oturduğu her şey kirli sayılacaktır." Levililer / 15.Bab; 20
Tevrat'taki bu hüküm kadınların aylık periyodik durumlarına binaendir. Aşağıdaki hüküm ise adetli kadınla cinsel ilişki halindeki erkeğin de kirli sayılacağını beyan etmektedir.
" Adet gören kadının kirliliği onunla yatan adama da bulaşır. Adam yedi gün kirli kalır ve yattığı her yatak kirli sayılır."
Levililer / 15.Bab; 24
Kirli kabul edilen özel hallerindeki kadınlara ve onların dokunduğu eşyalara dokunanlarda kirli kabul edilmektedir.
"İnsanı murdar eden bir kişiye dokunan adam; Böyle bir şeye dokunan can, akşama kadar murdar olacak, ve su ile bedenini yıkamadıkça mukaddes şeylerden yemeyecektir. Ve güneş batınca temiz olacaktır." Levililer / 22.Bab; 5-7
Erkeklerde oluşan akıntılardan oluşan kirlenme sonucunda yıkanma
Tevrat hükümlerine göre; erkek bile olsa, akıntısı olduğunda kirli sayılıp, onunla ve dokunduğu eşyalarla temas eden kişilerin de hem yıkanması hem elbiselerini yıkaması; aynı zamanda dokunduğu kapların yıkanması istenmektedir.
"İsrail halkına deyin ki, bir adamın erkeklik organında bir akıntı varsa, akıntı kirlidir."
"Akıntı ister devam etsin, ister kesilsin adamı kirletir. Akıntının neden olduğu kirlilikler şunlardır:"
"Üzerinde yattığı her yatak ve oturduğu her şey kirli sayılacaktır."
"Kim yatağına dokunursa, giysilerini yıkayacak, yıkanacak, akşama kadar kirli sayılacaktır"
" Eğer akıntısı olan adam temiz bir adama tükürürse, o kişi giysilerini yıkayacak, yıkanacak, akşama kadar kirli sayılacaktır."
"Akıntısı olan adamın dokunduğu toprak kap parçalanacak, tahta kap ise suyla çalkalanacaktır."
"Eğer adamın akıntısı kesilirse, paklanmak için yedi gün bekleyecek. Sonra giysilerini yıkayacak, akarsuda yıkanacak ve temiz sayılacak."
"Sekizinci gün iki kumru ya da iki güvercin alıp RAB'bin huzuruna, Buluşma Çadırı'nın giriş bölümüne gelecek ve bunları kâhine verecek." Levililer / 15.Bab; 2-14
Tevrat'ın bu hükümlerinden erkeklerinde gerek cinsel organlardan gerek vücutlarında oluşacak diğer akıntılar nedeniyle kadınlar gibi kirli ilan edildiklerini ve onlara uygulanan yasak ve kir bulaşma fıkhının erkeklere de uygulanması gerektiğini anlamaktayız.
Ölü hayvan eti yeme ile oluşan kirlilik sonucu yıkanma
Ölü hayvan eti yiyen İsrail oğulları'ndan bir kişi kirli hükmüne girmektedir. Bu duruma düşenler yine yıkanmak suretiyle günahlarından arınacaktır.
"Kendiliğinden ölmüş yahut canavar parçalanmış hayvanın leşini yiyen her can, esvabını yıkayacak, ve suda yıkanacak ve akşama kadar murdar olacak; o zaman tahir (temiz) olacaktır. Ve eğer onları yıkamaz, ve bedenini yıkamazsa, o zaman günahını taşıyacaktır."
Levililer / 17.Bab; 15-16
İnsan ölüsüne ve ölü bedenine değen bir malzemeye değmekle kirlenme halinde yıkanma
"Herhangi bir insan ölüsüne dokunan kişi yedi gün kirli sayılacaktır."
Sayılar/ 19.Bab; 11
"Herhangi bir insan ölüsüne dokunup da kendini arındırmayan kişi RAB'bin Konutu'nu kirletmiş olur. O kişi İsrail'den atılmalı. Temizlenme suyu üzerine dökülmediği için kirli sayılır, kirliliği üzerinde kalır."Sayılar/ 19.Bab; 13
Tevrat'ın ölülere değenlerle ilgili hükmüne göre kirli sayılan kişiler, yedi gün kirli kalmakta; arınmak için vücudu, elbiseleri yıkama haricinde kutsal murdarlık suyundan üzerine su serptirmek zorundadırlar.
"Temiz sayılan adam, üçüncü ve yedinci gün kirli sayılanın üzerine murdarlık suyu serpecek. Yedinci gün onu arındıracak. Arınan kişi giysilerini yıkayacak, yıkanacak ve akşam temiz sayılacak."
Sayılar/ 19.Bab; 19
Eğer bir Yahudi cesede değil cesede değen bir eşyaya değmiş ise o da kirli hükmüne girmektedir.
"Bir cesede değdiği için kirli sayılan bir şeye dokunan"
"akşama kadar kirli sayılacak, yıkanmadığı sürece kutsal sunulardan yemeyecektir."
"Güneş battıktan sonra temiz sayılır." Levililer / 22.Bab; 4-7
Murdarlığı ilan edilmiş kara hayvanlarından birine dokunulması ile oluşan kirlenme halinde yıkanma
"İnsanı kirli kılacak küçük kara hayvanlarından birine dokunan,… akşama kadar kirli sayılacak, yıkanmadığı sürece kutsal sunulardan yemeyecektir….Güneş battıktan sonra temiz sayılır."
Levililer / 22.Bab; 5-7
Tevrat'ın helal ve haram hayvanların sıralandığı Levililer bölümünde küçük kara hayvanları şöyle sıralanır.
"Küçük kara hayvanları içinde sizin için kirli sayılanlar şunlardır: Gelincik, fare, bütün kertenkele türleri, bukalemun."
Levililer / 11Bab; 29-30
"İster karnı üzerinde sürünen, ister dört ayaklı ya da çok ayaklı canlılar olsun, bunların hiçbirini yemeyeceksiniz. Çünkü bunlar iğrençtir."
" Bunların hiçbiriyle kendinizi kirletmeyin, iğrenç duruma sokmayın, kirli duruma düşmeyin." Levililer / 11Bab; 42-43
Sonuç
İsrail oğulları'nın kutsal kitabı Tevrat'ın, Levililer bölümünde yer alan manevi kirlilik ve yıkanma ile ilgili bu hükümler; evvela çöldeki Buluşma çadırı adı verilen kutsal mekanda, ayinleri yöneten, kahin adı verilen din adamlarının arınması gerektiği için inen yıkanma hükümleriyle başlar. Daha sonra İsrail oğullarının yaşamları sırasındaki fiziksel bazı akıntı ve diğer sıralanan haller oluştuğunda, bu durumlarına istinaden, arınmaları için bedenlerini ve üzerlerinde bulunan elbiselerini yıkamaları istenmektedir. Bunun yanı sıra kirlenmenin başladığı günün akşamına, akıntının bitiminden yedi gün sonrasına veya akıntı bitme müddetine kadar kirli hükmünde bırakmaktadır. Bu insanlar bir nevi toplumdan tecrit edilmekte, sosyal ve dini yaşamlarına kirlilik müddetince ara vermek zorunda kalmaktadırlar. Hatta Doğuran ve adetli kadınlar, kirlerinden arınmak için yıkanmalar haricinde kurbanlar sunmak zorunda kalmaktadırlar. İsrail oğulları yaşamında, büyük bir sosyal yaşam daralması emreden manevi kirlilik ve bundan temizlenme süreci; Yahudi yaşamında çok önemli yer işgal ettiği görülmektedir. Kendisinden sonra gelen sabilik, Hıristiyanlık ve İslam dinlerinde de etkileri görülen, manevi kirlilik oluşumu ve yıkanma ibadeti , Yahudiliğin ve dolayısı ile onun kutsal kitabı Tevrat'ın üzerinde önemle durduğu bir ibadet çeşidi olduğu gözlemlenmektedir.
Cengiz Duman
Araştırmacı-Yazar
